Nie sposób ukryć, że z roku na rok popularność termowizorów w zastosowaniu airsoftowym rośnie. Temu zjawisku sprzyja coraz większa konkurencja na rynku oraz idący za postępem technologicznym spadek cen prostszych urządzeń.

Nie każdemu odpowiada taki stan rzeczy. Mimo że urządzenia do obrazowania termicznego stają się bardziej przystępne w zakupie, to część airsoftowców nie planuje przeznaczać swoich środków na taki sprzęt, chcąc kontynuować zabawę w klasycznej formie – z lat, kiedy tego rodzaju nowinki techniczne niemal nie były spotykane. Rozwinęła się więc w środowiskach graczy idea spotkań typu "unplugged" - zarówno dziennych jak i nocnych. Korzystanie z zaawansowanej optoelektroniki jest na nich zabronione. Udział w takich rozgrywkach biorą różne osoby: te sceptycznie nastawione do termowizji, mające do niej neutralny stosunek, jak i posiadacze takiego sprzętu, którzy lubią zabawę na różne sposoby i doceniają działanie także przy wykorzystaniu wyłącznie klasycznej optyki i źródeł białego światła.

W tej części naszego poradnika skupiliśmy się na praktycznym zastosowaniu termowizji podczas wydarzeń airsoftowych dopuszczających jej użycie. Wszystko, co przeczytacie, jest rezultatem doświadczeń zebranych przez piszącego i może być wyrażone w sposób skrajnie subiektywny.

Są zalety, są i wady

Sceptyczne, a czasami nawet wrogie podejście części graczy do wykorzystania termowizorów podczas rozgrywek airsoftowych niekiedy bierze się z obawy o nadmierną przewagę, jaką zapewnić może ich użycie. Niektórzy nie mają również pełnej świadomości dotyczącej sposobu działania obrazowania termicznego. Urządzenia te postrzegane są często jako pozbawione wad i zapewniające wręcz nieuczciwe fory wobec uczestników spotkań bez takiego ekwipunku. Jak jest w rzeczywistości?

Mówiąc krótko – jest w tych obawach dużo prawdy. Przynajmniej, jeśli rozważane jest użycie termowizji podczas spotkań obejmujących airsoftową walkę nocą. Gracze zmuszeni do korzystania ze źródeł światła białego mają nieporównywalnie mniejsze szanse w starciu z użytkownikami termowizorów - w szczególności, jeśli nie są świadomi, z czego przeciwnik korzysta. Mimo to, zgrana grupa graczy, która jest świadoma zalet i wad płynących z wykorzystania obrazowania termicznego, która stara się utrzymać inicjatywę w terenie, jest w stanie nawiązać równorzędną walkę z posiadaczami zaawansowanego sprzętu, wykorzystując wyłącznie dobrej jakości źródła światła białego

Przewaga użytkowników termowizorów nie jest natomiast aż tak istotna za dnia - zwłaszcza, kiedy mowa o tradycyjnych modelach urządzeń, bez wchodzenia w tematykę obrazowania wielospektralnego. W świetle dziennym, pierwszą i najważniejszą różnicę stanowi dobra widoczność dla nieuzbrojonego oka i idąca za nią świadomość otoczenia. Zazwyczaj każdy gracz jest w stanie bez większego trudu wychwycić ruchomy cel w zasięgu wzroku, a jeśli kamuflaż poszukiwanego obiektu nie jest optymalnie dobrany, to także nieruchoma sylwetka może zostać szybko dostrzeżona. Termowizja natomiast daje dużą przewagę w detekcji dobrze zakamuflowanych, nieruchomych osób. Sprawdzić się może także w innych okolicznościach, np. kiedy w terenie występują duże różnice w nasłonecznieniu, utrudniające zauważenie przeciwnika; kiedy jest on częściowo ukryty za warstwą roślinności lub przejrzystość powietrza jest niska.

2023 r. Celowniki wielospektralne Pulsar Thermion Duo DXP50 oraz DXP55 wyposażone zostały w dwa czujniki: CMOS 4K oraz termiczny 640x480 @17 um.

Kiedy rywalizująca ze sobą dwójka graczy – jeden z termowizorem i drugi z klasycznym celownikiem - doprowadzą do otwartej wymiany ognia i obaj się dobrze widzą, to rodzaj wykorzystanej optyki przestaje mieć większe znaczenie. Mało tego! Tradycyjne szkła zyskują w takiej sytuacji przewagę, gdyż pozwalają dłużej i dokładniej obserwować tor lotu kulki i obrać ewentualnie potrzebną poprawkę.

W termowizji, widoczność wystrzeliwanych kulek często jest ograniczona parametrami urządzenia oraz warunkami atmosferycznymi. Zbyt niewielkie różnice w wykrywanym promieniowaniu pomiędzy "kompozytem" a otoczeniem, przypominają strzelanie ciemnymi BB przez klasyczną optykę: widać cel, widać siatkę celowniczą, ale nie zawsze widać to, czym się strzela. Skuteczne wykorzystanie termowizora wymaga więc doskonałego zgrania siatki celowniczej, dobrego wyczucia odległości, powtarzalnie i celnie strzelającej repliki oraz możliwie płaskiego toru lotu kulki. W przeciwnym wypadku może być konieczne wystrzelenie ich nadmiarowej ilości, a efekt wciąż nie zostanie zagwarantowany.

W związku z powyżej opisanym scenariuszem, oprócz czynników poniekąd zależnych od użytkownika – jak znajomość i przygotowanie własnego sprzętu – dochodzą jeszcze te od niego niezależne: warunki atmosferyczne. Jeśli występuje wiatr, to wraz ze wzrostem odległości, na które prowadzony jest ostrzał, optymalna trajektoria lotu kulek może być coraz bardziej odchylona. Użytkownikowi termowizji może być znacznie trudniej to zauważyć, a w niesprzyjających okolicznościach będzie to wręcz niewykonalne.

2022 r. Dwuwarstwowa, airsoftowa osłona soczewki termowizora od Japa3d. Możliwe jest pełne odsłonięcie obiektywu, zabezpieczenie go wytrzymałym "plastrem miodu" lub całkowite zasłonięcie.

Z tych właśnie przyczyn, samemu preferuję korzystanie z termowizji na replikach szturmowych i KMach, przy których istnieje możliwość kompensacji skutków niekorzystnych czynników poprzez dłuższe przytrzymanie wciśniętego spustu. W replikach typu DMR lub snajperskich, kiedy ostrzał prowadzony jest na odległości powyżej 70 metrów, klasyczna optyka jest moim preferowanym wyborem.

Zabezpieczenie soczewki obiektywu

Dodatkowych trudności dostarcza też użytkownikom termowizji zabezpieczenie soczewki obiektywu przed skutkami otrzymywanych trafień. Między bajki można włożyć opinie, jakoby była ona bardziej wytrzymała od tej wykorzystywanej w klasycznej optyce. W ciągu wielu lat korzystania ze sprzętu termowizyjnego, widzieliśmy na własne oczy zarówno rozbite osłony wykonane ze szkła germanowego, jak i soczewkę obiektywu pękniętą od trafienia kulką, która lecąc, przebiła wcześniej słabej jakości plaster miodu. Wymiana uszkodzonego elementu była możliwa, ale kosztowna.

2020 r. Stosowanie zabezpieczającej obiektyw soczewki germanowej może uchronić urządzenie przed uszkodzeniem. Takie zabezpieczenie również jest narażone na stłuczenie.

Jak wobec tego skutecznie zabezpieczyć soczewkę? Osłony szklane i poliwęglanowe nie przepuszczają promieniowania cieplnego w spektrum wykorzystywanym przez termowizję, więc zamontowanie takiej kompletnie nie wchodzi w grę. Dodatkowa soczewka germanowa może mieć sensowną transmisję, ale są one trudniej dostępne, drogie i również narażone na rozbicie. Najlepiej sprawdza się osłona w postaci plastra miodu - z wytrzymałą siatką wewnątrz. Trzeba jednak pamiętać, że im grubszy splot, zajmujący większą powierzchnię, tym bardziej ucierpi na nim rzeczywista jakość obrazu termowizora. Objawia się to spadkami wyrazistości i znacznie mniejszą szczegółowością tego, co widać na ekranie urządzenia (podobnie jak w przypadku niewystarczającej czułości termicznej lub złych warunków atmosferycznych). Należy więc odpowiednio dobrać wymiary osłony i splotu, by zadbać o odpowiedni balans pomiędzy ochroną, a jakością obrazowania.

2023 r. Efekt, jaki wywiera na obrazowanie termiczne przesłonięcie obiektywu osłoną typu plaster miodu. Podobną różnicę można zaobserwować między urządzeniami o wyższej i niższej czułości termicznej. Szczegółowość otoczenia jest gorzej odwzorowana, natomiast najcieplejsze obiekty (pojazd widoczny w centrum obrazu oraz człowiek w górnym lewym narożniku) są nadal dostrzegalne.

Na polskim rynku znajdują się wykonawcy wyspecjalizowani w tworzeniu tego typu osłon dla termowizorów. W niektórych przypadkach możliwe jest również zastosowanie specjalnych, trzystopniowych konstrukcji, które umożliwiają pełne zasłonięcie obiektywu, częściowe, lub całkowite odsłonięcie go – zależnie od sytuacji w terenie i preferencji użytkownika.

Wybór komfortowego termowizora

Rozpatrując komfortowe i skuteczne korzystanie z termowizji podczas spotkań airsoftowych, trzeba w pierwszej kolejności odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Czy ma ona służyć głównie do wykrywania zagrożeń, czy prowadzenia ostrzału? Czy może równocześnie sprawdzać się w obu tych rolach?

Stojąc przed wyborem pierwszego urządzenia, samemu polecam zwykle zakup termowizora w postaci celownika. Mimo iż monokulary termowizyjne – w szczególności te noszone na głowie – zapewniają dużą wygodę i możliwości nieprzerwanego skanowania terenu bez angażowania do tego celu rąk, to samo wykrycie zagrożenia jest dopiero połową sukcesu. Zlokalizowany cel należy też wyeliminować, a do tego przydaje się urządzenie dysponujące siatką celowniczą, którą można zgrać z własną repliką ASG.

Jak wspomnieliśmy w poprzedniej części poradnika, w niektórych przypadkach istnieje możliwość zaadoptowania ręcznego monokularu termowizyjnego do roli prowizorycznego celownika, zwykle za pomocą niestandardowych montaży. Część takich urządzeń oferuje oprogramowanie mogące imitować siatkę lub punkt celowniczy (np. funkcja korekcji pikseli). Inne mogą posiadać statyczne elementy na ekranie (np. dalmierz stadiametryczny), który może służyć za punkt odniesienia podczas celowania. W takich przypadkach zastosowanie znajdzie montaż z możliwością regulacji w dwóch płaszczyznach. Dlaczego w ogóle rozważa się zamontowanie na replice termowizora, który nie jest do tego przystosowany? Takie konstrukcje są zwykle tańsze niż pełnoprawne celowniki o analogicznych parametrach.

2018 r. Na poprawę świadomości sytuacyjnej nocą dobrze wpływa równoczesne korzystanie z systemów noktowizji (np. w formie monokularu noszonego na głowie - tutaj PVS-14) oraz termowizji (np. celownika, ale nie tylko).

Zamontowanym na replice urządzeniem można także skanować teren. Bywa to nieco bardziej uciążliwe, gdyż wymaga częstego składania się do celowania lub poruszania się w hi-ready. Opracowanie właściwej sobie metody i interwałów obserwacji terenu wymaga czasu i obycia ze sprzętem, ale szybko staje się naturalnym odruchem. Pomóc w tym może dodatkowo odpowiednie dobranie przybliżenia bazowego i pola widzenia termowizora.

Im większe przybliżenie, tym bardziej komfortowe jest celowanie i precyzyjne strzelanie, ale ze względu na niewielkie pole widzenia – skanowanie otoczenia trwa dłużej i wymaga większego rozglądania się. Termowizory z matrycą o rozdzielczości pokroju 384x288 pikseli lub większej oferują szczegółowość obrazu pozwalającą na w miarę dokładne prowadzenie ostrzału na odległościach airsoftowych, nawet przy niewielkim przybliżeniu. Według moich subiektywnych odczuć, rozsądną wartością jest tutaj bazowy zakres pomiędzy 1,5-2,0x. Równocześnie, celowniki dysponujące matrycą 240x180, albo 256x192 pikseli, mogą wymagać większego przybliżenia, by nadrobić brak wystarczającej rozdzielczości czujnika podczas prowadzenia ostrzału do obiektów o wielkości niepełnej sylwetki człowieka (np. kucającej lub schowanej za drzewem) lub na dalszym dystansie. W przypadku takich urządzeń, dobrze sprawdzić się mogą nawet te, które oferują bazowe przybliżenie optyczne na poziomie 2,5-3,0x. Ze względu na mniejsze pole widzenia, ich braki będą przesunięte w stronę wygody skanowania otoczenia.

Sytuacja może się zmienić, jeśli zainteresowana zakupem sprzętu osoba dysponuje już innym sprzętem do działań nocnych. Zwłaszcza, gdy jest to noktowizor na wydajnym przetworniku nowszych generacji, dobrze zabezpieczony przed niekorzystnym działaniem światła, który świetnie radzi sobie w trybie pasywnym. Oprócz wymienionych we wcześniejszych akapitach urządzeń, w krąg zainteresowań może również wejść termowizyjna przystawka clip-on montowana do noszonego na głowie systemu NV, która pozwala rozszerzyć wszelkie zalety noktowizji o możliwości detekcji zapewniane przez termowizory. Mimo braku dedykowanego celownika, prowadzenie ostrzału może być w takiej sytuacji ułatwione obecnością współpracującego z noktowizorem laserowego wskaźnika celu IR.

Decydując się na zakup budżetowego urządzenia termowizyjnego, o słabej jakości obrazu, warto wiedzieć, że w zastosowaniu dziennym może nie dać ono oczekiwanych korzyści i przewagi w stosunku do tradycyjnych rozwiązań celowniczych. Sytuacja ta dotyczy w szczególności samodzielnych celowników termowizyjnych, których montaż utrudnia lub wyklucza korzystanie z klasycznej optyki dziennej zamontowanej ponad osią lufy własnej repliki.

Chcąc korzystać z taniej termowizji za dnia, polecam upewnić się, że możliwe będzie równoczesne użycie alternatywnego celownika (np. zamontowanego na termowizorze kolimatora). Można też wybrać urządzenie posiadające zewnętrzny ekran i założyć je na boczną szynę montażową w celu wsparcia zdolności do detekcji zagrożenia, bez konieczności rezygnowania z głównej optyki do działań za dnia.

2023 r. Podczas targów SHOT Show 2023, firma Holosun zaprezentowała prototyp celownika fuzyjnego: łączącego tradycyjny kolimator z obrazowaniem termicznym.

Dysponując większym budżetem, z pomocą mogą przyjść urządzenia celownicze przystosowane do obrazowania wielospektralnego. Jest to jednak wciąż świeże rozwiązanie i samemu nie mam z nim jeszcze wystarczającego kontaktu i doświadczenia, by decydować się na doradzanie w tej sprawie.

Skuteczność  gracza i drużyny

Istotną kwestią jest przynależność gracza do grupy airsoftowej lub jej brak. Właściwie dobrany termowizor może zapewnić olbrzymią przewagę dla całej drużyny – w szczególności, kiedy ma on być dla niej pierwszym egzemplarzem.

Drużyny, które poruszają się nocą bez wsparcia zaawansowanych technologii, muszą w dużej mierze polegać na własnych zmysłach, zachowywać dyskrecję oraz rozsądnie korzystać ze źródeł światła białego. Jeśli trafią na przeciwników używających termowizji (lub w niektórych przypadkach także noktowizji), są mocno narażone na wejście w zasadzkę. Rywal może bowiem wykryć obecność danej drużyny na długo zanim ta wejdzie w jego zasięg, i odpowiednio się przygotować.

Z tej przyczyny, największą różnicę sprawi już pierwszy termowizor, który pojawi się na wyposażeniu dowolnego członka drużyny. Dotyczy to także sprzętu niższej klasy, którego ceny nierzadko zbliżone są do wartości pojedynczej, markowej repliki ASG. Zdolność detekcji zagrożenia z dużego dystansu znacząco wpływa na poprawienie komfortu przemieszczania się nocą. Wykrycie przeciwnika przez szpicę korzystającą podczas przemarszów z termowizji staje się znacznie prostsze, dzięki czemu, reszta grupy jest w stanie szybko poznać przybliżoną liczebność i odległość od oponenta. Mając lepszą świadomość sytuacji, podjęcie przez dowodzącego dalszych decyzji dotyczących wejścia w kontakt ogniowy lub zerwania go mogą przyczynić się do całkowitej zmiany przebiegu rozgrywki.

2020 r. Celownik termowizyjny ATN Mars 4 384. Wersja z najmniejszym przybliżeniem bazowym - 1,25x - umożliwiającym komfortowe skanowanie terenu na bliskiej odległości, dzięki dużemu polu widzenia.

Nawet dysponując dobrym jakościowo sprzętem, nie należy zapominać o wszelkich podstawach nabytych w trakcie działań przy użyciu wyłącznie światła białego. Podczas własnej przygody z nocnymi rozgrywkami airsoftowymi przekonałem się wielokrotnie, że nawet obecność w drużynie wielu termowizorów nie zapewnia pełnego bezpieczeństwa grupy. Brak odpowiedniej dyscypliny może powodować złudne wrażenie, więc konieczne jest ciągłe zachowywanie koncentracji.

Przeciwdziałanie termowizji

Co w przypadku, jeśli ktoś znajduje się po drugiej stronie lufy, a samemu nie korzysta z zaawansowanego sprzętu? Jak przeciwdziałać wyposażonym w termowizję przeciwnikom? Zagadnienie to pojawiło się równie szybko, co pierwsze spotykane na rozgrywkach airsoftowych termowizory. Czy dla takich osób jest jakaś nadzieja?

Jest. Skłamałbym jednak pisząc, że to coś łatwego. Przeciwdziałanie termowizji wymaga posiadania sensownego oświetlenia taktycznego, a oprócz tego: umiejętności, zgrania w drużynie, odwagi i... szczęścia.

Odpowiednia do takiego zastosowania latarka taktyczna musi zapewniać snop światła efektywnie oświetlający dystans przekraczający maksymalny zasięg strzału replik airsoftowych, czyli co najmniej okolice 100 metrów. Nie można się tutaj sugerować podaną w parametrach latarki wartością w normie ANSI FL1, gdyż w dalekich od ideału warunkach terenowych, nie daje ona wystarczającego natężenia światła na opisanej odległości.

Cała idea przeciwdziałania termowizji przy użyciu światła białego opiera się na prostych założeniach: posiadacz termowizora i tak dostrzeże cel, zanim zrobi to osoba bez takiej technologii. Bez wiedzy na temat pozycji i kierunku obserwacji prowadzonej przez użytkowników sprzętu, ukrycie się i uniknięcie detekcji jest niemal niemożliwe.

2021 r. Celownik termowizyjny Delta Optical Neon S1. Czujnik 17 um o rozdzielczości 384x288 pikseli oraz bazowe przybliżenie 2x. Na zdjęciu widoczna latarka taktyczna Olight Warrior X oraz zegarek Garmin Instinct Solar Tactical.

W takich warunkach należy zniwelować przewagę urządzeń do obrazowania termicznego, poprzez zapewnienie sobie jak najlepszej świadomości otoczenia. Tą można poprawić zdecydowanym i agresywnym używaniem źródeł światła białego. Przy właściwej dyscyplinie i odrobinie szczęścia, istnieje szansa na zauważenie wyposażonego w termowizor przeciwnika (dostrzegając sylwetkę, lub np. refleks światła od ochrony oczu lub optyki) zanim wejdzie się w zasięg rażenia jego strzału. Jeśli dojdzie do sytuacji, w której obie strony się widzą – termowizja traci część swoich atutów.

Można by dyskutować nad zaletami i wadami takiego rozwiązania. W ten sposób znacząco zwiększa się bowiem ryzyko zdradzenia swojej pozycji dla innych osób działających przy użyciu wyłącznie latarek i noktowizorów. Biorąc jednak udział w spotkaniach dopuszczających korzystanie z zaawansowanej optoelektroniki, można założyć, że drużyny, które nie są wyposażone termowizję, będą w mniejszości.

Mam mały budżet - noktowizor czy termowizor?

Jeśli dysponując niewielką kwotą zastanawiasz się, co przyniesie Ci więcej korzyści w airsoftowym zastosowaniu - noktowizja czy termowizja - to odpowiedź jest tylko jedna.

Zdecyduj się na zakup termowizora. Najtańsze noktowizory na rynku do poprawnego działania wymagają dodatkowego oświetlacza IR, gdyż zamontowany w nich przetwornik nie jest wystarczająco wydajny, aby skutecznie korzystać z naturalnie dostępnego, szczątkowego światła. Używając takiego noktowizora w trybie aktywnym, narażasz się na zdradzenie swojej pozycji - nie tylko wobec innych posiadaczy noktowizorów. Widoczna na emiterze oświetlacza IR czerwona poświata będzie zauważalna także dla tych, którzy nie posiadają żadnego sprzętu.

2023 r. Odświeżona wersja nakładki termowizyjnej typu clip-on: Krypton 2 od firmy Pulsar.

Wielu miłośników filmów i gier komputerowych decyduje się na kupno taniego monokularu noktowizyjnego z zamiarem używania go z montażem na głowę. Samemu nie jestem przeciwnikiem budżetowych rozwiązań. Uważam, że z każdej rzeczy - w odpowiedni sposób i w sprzyjających warunkach - da się skutecznie korzystać. Problem leży w tym, że te tanie noktowizory nie nadają się do noszenia na głowie. Pomijając wspomnianą wyżej kwestię oświetlacza, są zwykle ciężkie i oferują mały kąt widzenia. Szybko stają się bardziej uciążliwe niż pomocne.

Równocześnie, w ofercie różnych producentów można znaleźć w zbliżonej cenie najtańsze modele kamer termowizyjnych. Ich parametry są bardzo słabe. Mimo to, na niewielkim dystansie mają zadowalające możliwości detekcji, niemożliwe do osiągnięcia nawet przy nieco droższym sprzęcie noktowizyjnym. W warunkach nocnych, sama świadomość obecności przeciwnika jest ogromnym atutem i daje możliwość skutecznego zaplanowania dalszych działań: już bez względu na to, czy przy użyciu rzeczonego termowizora, światła białego, czy w jakikolwiek inny sposób.

Podsumowanie

Szanujemy decyzje i opinie innych. Każdy gracz airsoftowy ma prawo bawić się w taki sposób, jak lubi – czy to przy użyciu termowizji i noktowizji, czy korzystając wyłącznie ze źródeł światła białego na spotkaniach typu unplugged.

Równocześnie, każdą z osób, które poświęciły swój czas na zapoznanie się z przedstawionym punktem widzenia, zachęcamy do dyskusji i polemiki. Z czym się zgadzacie? Z czym nie? Podzielcie się swoimi doświadczeniami, by osoby interesujące się tematyką airsoftowego wykorzystania termowizji mogły dowiedzieć się jak najwięcej.

2023 r. Pulsar Telos LRF XP50 - innowacyjny, modułowy monokular termowizyjny firmy Pulsar o czułości NETD <18 mK.

To samo dotyczy poprzednich części tego poradnika, w których staraliśmy się, m.in. rozstrzygnąć prawdziwość popularnych teorii dotyczących termowizji i możliwie wiernie opisać, jak korzystanie z niej wygląda w praktyce. Jeśli trafiłeś tutaj bezpośrednim linkiem i czujesz, że ten temat Cię interesuje, serdecznie zapraszamy do lektury pierwszego artykułu, który możecie znaleźć tutaj.

Osoby przekonane, że chcą samodzielnie zgłębić świat obrazowania termicznego, zachęcamy do lektury drugiej części poradnika. Zawarliśmy tam wskazówki i uproszczone opisy istotnych parametrów technicznych urządzeń termowizyjnych, co może okazać się przydatne w wyborze odpowiedniego termowizora dla siebie. Z uwagi na obszerność materiału, ta część podzielona została na dwa rozdziały: pierwszy oraz drugi.

Wszystkie opinie i wnioski przedstawione w całym cyklu artykułów są subiektywnym odzwierciedleniem wiedzy zgromadzonej w oparciu o własne doświadczenia. Dziękujemy za uwagę i poświęcony czas.