Geneza karabinu AK wywodzi się z prowadzonych jeszcze przed wybuchem II wojny światowej prac nad skonstruowaniem samopowtarzalnego karabinu. Jednym z efektów było wykorzystanie zasady odprowadzania części gazów prochowych. Prace zostały uwieńczone sukcesem. Nie było jednak możliwym zastosowanie naboju pełnej mocy dla skonstruowania skutecznie działającego karabinu samoczynnego. Spowodowało to podjecie prac nad skonstruowanie tzw. naboju pośredniego. Wybuch wojny przerwał tok tych działań.
Pojawienie się MP43, zwanego później StG 44, na polach walk i tym samym w laboratoriach konstruktorów radzieckich, potwierdziło potrzebę skonstruowania broni strzelającej nabojem pośrednim. Prace więc zostały podjęte na nowo i już w roku 1943 został zaprezentowany nowy nabój pośredni wz.43 (7,62 x 39). W ślad za tym zaistniała konieczność stworzenia broni przystosowanej do strzelania takim nabojem. W 1944 roku przyjęto do produkcji i następnie uzbrojenia samopowtarzalny karabin Simonowa (SKS Simonowa) . Karabin samopowtarzalny zaprojektowany przez Kałasznikowa został odrzucony.
Od tego samego roku Kałasznikow wraz z Sudajewem prowadził prace nad skonstruowaniem samoczynnego karabinu na nabój pośredni, będącym odpowiednikiem StG 44. Prace nad nim ukończył w 1946 roku i broń została przedstawiona do badań wojskowych. W 1947 roku przyjęta została na uzbrojenie niektórych jednostek Armii Radzieckiej, a w 1949 AK jako Awtomat Kałasznikowa oficjalnie został przyjęty jako uzbrojenie Armii Radzieckiej.
<center>
fot. 1</center>
"Wokół początków światowej kariery AK narosły nieporozumienia, które mimo tępienia przez wielu autorów, żyją nadal swoim własnym życiem. Wbrew rozpowszechnionej opinii AK nie jest kopią niemieckiego StG 44. Zachowuje jedynie jego ogólny układ - ale w końcu wszystkie karabiny tego typu muszą być do siebie podobne, bo nikt do czasu bull-pupów nie wymyslił nic nowego w tym względzie."
(Broń strzelecka XX wieku, Leszek Erenfeicht, Craig Philip, ESPADON-Warszawa 1995).
"...Sztabowcy Armii Czerwonej szybko spostrzegli, że tę niedogodność można usunąć przez zastosowanie karabinu szturmowego. Widzieli w akcji niemiecki MP44 i natychmiast po zakończeniu wojny uruchomili produkcję wzorowanej na nim broni. Jest prawie pewne, że pomogli im w tym niemieccy konstruktorzy i inżynierowie, którzy dostali się do niewoli.."
(Współczesna broń strzelecka, Mjr Frederick Myatt M.C. ESPADON BOOKS, Warszawa 1992)
W żadnych innych źródłach nie znalazłem rozstrzygnięcia dla zgadnienia, czy AK był wzorowany na StG 44. Jednakże skłaniam się ku pierwsze tezie jako, że autor opracowania popełnił w cytowanym fragmencie jak i dalszym opisie dość istotne błędy. Otóż z rokiem 1944 należy wiązać nazwę StG 44 (Sturmgewehr 44) co zalecił sam Hitler po zapoznaniu się z walorami broni. Jako MP 43 (Maschinenpistole 43) karabin ten występował po wprowadzeniu do produkcji i uzbrojenia w 1943 roku. Dalej autor pisze, że AK został wprowadzony do uzbrojenia Armii Czerwonej w 1951 roku, gdy wszystkie inne źródła podają, że nastąpiło to w roku 1949.
Do uzbrojenia Wojska Polskiego AK został wprowadzony w latach pięćdziesiątych (od 1952 roku w wersji ze stałą kolba drewnianą, a od 1957 roku - z metalową kolbą składaną).
AK znajduje się na wyposażeniu m.in. państw byłego Układu Warszawskiego (z wyjątkiem byłej Czechosłowacji), Chin, Egiptu, Korei Północnej, Syrii, Jugosławii, Finlandii. Był produkowany z niewielkimi zmianami m.in. w Chinach (Typ 56), NRD (MPiK i MPiKS). Na bazie AK 47 opracowano, zarówno w ZSRR jak i innych krajach wiele wzorów indywidualnej i zespołowej broni strzeleckiej.
AK jest karabinkiem samoczynnym na nabój pośredni 7,62 x 39 wzór 1943. Działa na zasadzie odprowadzenia gazów, działających na tłok gazowy wkręcany w suwadło. Jego zamek ryglowany jest przez obrót trzona. W czasie wystrzału, gdy pocisk minie otwór odprowadzający gazy, przedostają się one do rury gazowej i napierają na tłok i suwadło. Po ok. 8 mm jałowego skoku powodują one obrót zamka o 35O, co pozwala go odrzucić do tyłu. W tym czasie ciśnienie w lufie opada do poziomu pozwalającego bezpiecznie otworzyć zamek i wyciągnąć łuskę. Łuska, utrzymywana w czółku zamka pazurem wyciągu, napotyka na umieszczony z lewej strony komory zamkowej wyrzutnik i wyrzucana jest z niej przez okno wyrzutowe. W czasie tego ruchu łuska uderza o tylną krawędź okna i zmienia gwałtownie kierunek rotacji, wskutek czego wylatuje do przodu w prawo, co zapobiega trafieniu gorącą łuską sąsiedniego strzelca w szeregu. Po zakończeniu ruchu zamka do tyłu i napięciu kurka, pod wpływem sprężyny powrotnej suwadło, zamek i tłok wracają w poprzednie położenie, wprowadzając nowy nabój do komory i ryglując zamek.
AK prócz zalet ma także i swoje wady - najpoważniejsze z nich to wynikający z układu broni dość silny jej podrzut przy strzale, brak mechanizmu zatrzymującego zamek po ostatnim wystrzale oraz nie dający się wyciszyć głośny szczęk zwalnianego bezpiecznika, dekonspirujący zasadzki.
AK nie zachwyca na pierwszy rzut oka. Typowa masowa produkcja bez żadnych zbytków. Kawał metalu oprawionego w drewno. Gdzież mu tam do elegancji G3 czy M16. A mimo to już od ponad 50 lat ten karabin nie schodzi z pierwszych miejsc w rankingu najlepszych, nie ulegając na dobra sprawę żadnym zmianom. Jego wersja małokalibrowa wydaje się być równie dobra jak "duży AK".
O wytrzymałości luf AK krążą legendy. Jej pokryta chromem wewnętrzna powierzchnia pod warunkiem umiejętnej i systematycznej konserwacji lśni równie jasno po oddaniu 5-ciu jak 5-ciu tysięcy strzałów.
Komora zamkowa AK skonstruowana jest w ten sposób, że obciążenia przy strzale przenoszą tylko rygle zamka i nasada lufy, co pozwala na zbudowanie reszty ze stali o dużo mniejszej wytrzymałości. Charakterystyczna cechą tej broni jest to, że mechanizmy mają w niej bardzo dużo miejsca. Dzięki temu, mimo dużego okna wyrzutowego i stale otwartej szczeliny, w której porusza się rączka zamkowa, AK nie boi się kurzu i zanieczyszczeń. Standardowym pokazem niezawodności tej broni jest na przykład wrzucenie jej w błoto - mimo, że cały karabin jest nim zalepiony, strzela jakby nigdy nic. Co więcej - nawet jeżeli sprężyna nie ma siły dopchnąć zamka w przednie położenie, można jej pomóc ręką dzięki temu, że rączka zamkowa jest na stałe połączona z zamkiem. Siły działające przy pierwszym wystrzale zwykle starczają by oczyścić broń na tyle, że będzie ona dalej funkcjonować. Dokładne czyszczenie po takiej kąpieli jest jednak ze wszech miar wskazane.
AK dzięki swej mocnej konstrukcji jest znakomitą bronią do walki wręcz, w zwarciu. Żaden inny karabin w jego klasie nie spełnia tak dobrze i bezkarnie roli maczugi. Karabiny zachodnie, ze sprężynami powrotnymi w plastikowych kolbach, do takiego użytku się nie nadają, gdyż uszkodzenie w walce kolby uniemożliwiłoby oddanie strzału. W AK kolbę można połamać, ale poza utrata punktu podparcia, w niczym to w strzelaniu nie przeszkadza.
Pierwotna konstrukcja AK pozostała do dziś niezmieniona . W ZSRR produkowano następujące wersje tej broni:
<b>AK</b> - podstawowy model ze stałą kolbą drewnianą i AKS (Fot.2 i 3) - z metalową kolbą składaną.
<center>
fot. 2</center>
<center>
fot. 3</center>
<b>AKM</b> i <b>AKMS</b> - zmodernizowane i "odchudzone" wersje AK i AKS (Fot. 4 i 5).
<center>
fot. 4</center>
<center>
fot. 5</center>
<b>RPK</b> (Fot. 6, 7, 8) - wersja AKM pełniąca funkcję rkm, z dłuższą lufą i dwójnogiem; RPKS - j.w. ze składaną kolbą.
<center>
fot. 6</center>
<center>
fot. 7</center>
<center>
fot. 8</center>
W 1974 roku wprowadzono do uzbrojenia karabin AK 74 (Fot.9 i 10), będący rozwinięciem AKM na nowy, małokalibrowy nabój pośredni 5,45x39.
<center>
fot. 9</center>
<center>
fot. 10</center>
Jest to zasadniczo ta sama broń, dodatkowo zaopatrzona w bardzo skuteczne urządzenie wylotowe, łączące role hamulca wylotowego, kompensatora podrzutu i tłumika płomieni. Produkuje się ją w wersjach: AK 74 - ze stałą kolbą drewnianą, AKS 74 (Fot.11) - z trójkątną składaną na bok kolbą z pokrytej plastikiem rury stalowej. AKSU 74 (Fot. 11) - karabinek na bazie AK 74, skrócony, ze składaną na bok kolbą. RPK 74 (Fot.12) i RPKS 74 - odpowiednio RPK i RPKS kalibru 5,45 mm.
<center>
fot. 11</center>
<center>
fot. 12</center>
Większość państw byłego Układu Warszawskiego i wiele spoza niego, głównie z Azji i Afryki, produkowały lub produkują karabiny bardziej lub mniej zbliżone do radzieckich AK/AKM i AK 74. Także inne państwa, w tym Finlandia, Szwecja, Holandia, Izrael i RPA produkują broń oparta na rozwiązaniach AK.
Z zachodnich kopii AK najbardziej udanymi są fińskie Valmety. Pierwszy model fińskiego karabinu M60 odróżniał się od pierwowzoru przede wszystkim sylwetką - składana na bok rurowa kolba, takiż chwyt, celownik przeniesiony z komory nabojowej na koniec pokrywy komory zamkowej. Najbardziej charakterystyczną cechą M60 był brak kabłąka spustu, mający ułatwić obsługę broni w grubych rękawicach. Nie był to najlepszy pomysł i już w dwa lata później z niego zrezygnowano.
<center>
fot. 13</center>
W konstrukcji nowego karabinu M62 (Fot. 13) użyto na większą skalę tworzyw sztucznych, przez co możliwe było zmniejszenie masy broni. W M62 wprowadzono także wzorowane na AKM celowniki nocne iluminowane trytem. Dalszym stadium rozwoju był karabin M76 i rkm M78, odpowiednik RPK. Oba te wzory budowane były w dwóch kalibrach - 7,62x39 i 5,56x45. W konstrukcji M76 uwzględniono kilka rozwiązań, które zastosowali w swojej kopii AKM, karabinie Galil, Izraelczycy. Jest to o tyle ciekawe, że sam Galil oparty był na konstrukcji M62.
<center>
fot. 14</center>
<center>
fot. 15</center>
Galil (Fot. 14, 15) jest izraelska kopią AKM, której bezpośrednią inspiracją był fiński Valmet M62. Galil wygrał konkurs na nowy karabin armii izraelskiej, ogłoszony na początku lat 70-tych. Na podstawie doświadczeń wojny sześciodniowej 1967 roku Izraelczycy na własnej skórze przekonali się o skuteczności AK, w który uzbrojone były armie arabskie i zdobyli wiele egzemplarzy tej broni. Chcieli upiec dwie pieczenie na jednym ogniu - przejść na nabój 5,56x45 i uzbroić swe wojsko w broń odpowiadającą AK bardziej niż ich ciężkie i niestabilne w ogniu seryjnym FN FAL.
Konkurs wygrali Izrael Galil i Jakov Liar, których karabin Galil przyjeto do uzbrojenia Cahalu tuż przed kolejna wojną z koalicją arabską w roku 1973. Izraelskie karabiny szybko zdobyły sobie uznanie świata i sprzedawały się znakomicie. Zachowując legendarną niezawodność AK były jednocześnie jedną z nielicznych broni zdolnych strzelać celnie amerykańskimi nabojami M193. Jest to także chyba jedyny na świecie karabin zaopatrzony w otwieracz do butelek, umieszczony w łożu, pod lufą. Wyposażenie każdego karabinu w integralny dwójnóg pozwoliło na zajmowanie bardziej stabilnej postawy leżącej.
Sukces AK zapoczątkował w powojennym świecie odejście od uzbrajania żołnierzy w broń indywidualną na nabój karabinowy, który zarezerwowany jest obecnie dla broni wsparcia.
Bibliografia:
1. Encyklopedia najnowszej broni palnej, opracowanie zbiorowe pod redakcją naukową Ryszarda Woźniaka, Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2001,
2. Broń strzelecka XX wieku, Leszek Erenfeicht, Craig Philip, ESPADON-Warszawa 1995.
3. Współczesna broń strzelecka, Mjr Frederick Myatt M.C. ESPADON BOOKS, Warszawa 1992
4. Nowoczesna broń strzelecka, Ian Hogg, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków 1994
5. II wojna światowa encyklopedia uzbrojenia, Muza SA, Warszawa 2000
Wykaz fotografii:
1. AK 47
2. AKS 47
3. AKS 47 ze złożoną kolba
4. AKM
5. AKMS
6. RPK - lewa strona w położeniu bojowym
7. RPK - prawa strona w położeniu bojowym
8. RPK - w położeniu transportowym
9. AK 74 - prawa strona
10. AK 74 - lewa strona z pasem
11. AKS 74 i AKSU 74
12. RPK 74
13. Valmet M62 z kolbą złożoną i rozłożoną
14. Galil
15. Galil - subkarabinek
